Osmanlı'da İlm-i Tefsir

Geleneksel dönemde tefsir ilmi; rivayetler, dil ilimleri ve dinî ilimlerle irtibatlı olarak faaliyet gösteren bir alan olmuştur. Tarihî açıdan tefsir faaliyetleri hadis, siyer ve esbâb-ı nüzûl gibi rivayet ilimleriyle; dilsel açıdan sözlükbilim, iştikak, sarf ve nahiv ilimleriyle; edebî açıdan meânî, beyân ve bedî ilimleriyle ve kasdın tespiti açısından da Kur'an'ı bilgi kaynağı olarak kullanan fıkıh, kelâm ve tasavvuf gibi temel İslâmî ilimlerle irtibatlı olarak yürütülmüştür. Söz konusu ilimlerdeki gelişmelere paralel olarak tefsir alanında lugavî, belâğî, fıkhî, kelâmî ve işârî gibi sıfatlarla anılan tefsir türleri ortaya çıkmış, bu doğrultuda çok yönlü tefsirler yazılmış ve Kur'an'ı ilgilendiren çeşitli meselelerin tek tek veya bir bütün olarak ele alındığı kapsamlı bir Kur'an ilimleri literatürü ortaya çıkmıştır.

Osmanlı tefsir mirası, tefsir literatürünün her alanında zengin bir birikim sunmaktadır. Bu dönem dahilinde âyet tefsiri, sûre tefsiri, sûre tertibine göre tefsir ve şerh-hâşiye formatında çok sayıda eser yazılmış, Kur'an ilimleri alanında da hatırı sayılır bir literatür oluşmuştur. Ne var ki çağdaş dönemde gözlenen “duraklama” ve “gerileme” söylemleri, her alanda olduğu gibi tefsir tarihi alanında da belirleyici olmuş ve Osmanlı dönemi tefsir birikimi hak ettiği ilgiyi görememiştir.

Bu kitap, Osmanlı tefsir birikimini çeşitli yönlerden derinlemesine inceleyen ilmî yazılardan oluşmaktadır. Alanında uzman araştırmacıların farklı bakış açılarıyla ortaya koyduğu bu çalışmalar, Osmanlı tefsir mirasının mahiyetine ve nasıl değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin önemli tespitler içermekte ve tefsir tarihi araştırmalarında önemli bir boşluğu doldurmayı hedeflemektedir.