İktidar Oyunları ve Resimli Kitaplar

23 Şubat 1618'deki cülusunun hemen ardından, Sultan 2. Osman bir kitap yazdırmak üzere Meddah Medhî'yi huzuruna kabul eder. Darüssaade Ağası el-Hac Mustafa Ağa'nın tavsiyesiyle bu göreve nail olan ve sarayda uzun zamandır meddahlık ve tarih okuyuculuğu yapan Medhî, buluşma esnasında sultana ne tür bir kitap emrettiğini sorar ve yazmak üzere üç farklı eser önerir: Dâsitân-ı Hamza, Süleymânnâme-i Kebîr ve Şehnâme-i Firdevsî. Medhî'ye göre, sultanın yapacağı seçim onun gelecekte nasıl bir yönetici olacağının da göstergesi olacaktır; sultan eğer Şehnâme-i Firdevsî'yi seçerse, bu onun âlemi bilmeye karşı merakı ve adaletli olmaya da niyeti olduğunun işaretidir. 2. Osman ve Mustafa Ağa için Meddah Medhî tarafından tercüme edilen ve sarayda resimlenen Şehnâme-i Türkî nüshalarının girişinde nakledilen bu olay, Osmanlı sarayında hazırlanan resimli kitapların sadece edebi bir zevkin ya da tek başına kitap merakının neticesinde üretilmediklerini, içinde yaratıldıkları tarihsel bağlamın siyasi ve kültürel dinamikleri ile şekillenen pek çok farklı roller üstlendiklerini düşündürür. Bu kitap genç bir sultanı ölüme götüren, veraset tartışmaları, siyasi mücadele ve çekişmelerle geçen çalkantılı bir dört yılın sonunda, 2. Osman'ın sarayında üretilen resimli kitapları, tüm bu yaşananların zaviyesinden bakarak okuma ve anlamlandırma denemesidir. Bir yandan da tüm karmaşaların içinde genç bir Osmanlı sultanının kişisel zevk ve meraklarını okuduğu/dinlediği ve seyrettiği kitaplardan yola çıkarak anlama çabasıdır.

Dr. Tülün Değirmenci, Pamukkale Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi.