Divan-ı Muhasebat Osmanlı Devleti'nde Mali Denetim (1862-1908) (Ciltli)

Milletleri, devletleri ve kurumları yaşatan, onları önemli ve saygın kılan temel dinamiklerden biri de yaslandıklan tarihsel birikimleri, geçmişleri ve hafızalandır. Bu anlamda XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devletinde mali denetimi gerçekleştirmek amacıyla kurulan Divan-ı Muhasebat tarihinin bilinmeyen yönlerinin, birikim ve tecrübelcrinin ortaya çıkarılması, büyük önem arz etmektedir. Çünkü bu sadece nereden nereye geldiğimizi gösteren bir bilgi olarak kalmayacak geleceğimize yön verecek bir rehber işlevi de görecektir.

"Divan-ı Muhasebat Osmanlı Devleti'nde Mali Denetim (1862-1908)" adlı bu çalışma 1862 ile 1908 arasındaki Divan-ı Muhasebat'ın tarihini günyüzüne çıkarmaktadır. Tarihsel sürece bakıldığında, Divan-ı Muhasebat'ın ülke idaresinde, özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, vazgeçilmez bir işlevi olduğu görülür. Kuşkusuz modern devletin birçok ettiğinin başında beşeri ve mali kaynaklarının hesabını bilmesi gelir. Bu anlamda Osmanlı Devleti'nin gelir ve giderler-inin denetlenmesinin gereğinin anlaşılarak, bu görevi yapacak kurumların kurutmaya başlanması Tanzimat Dönemine rastlar.

Divan-ı Muhasebatın kurulmasından önce, gelir ve gider denetimını yapmak amacıyla birçok meclis ve komisyon kunılmuştur. Bu kuruluşlar denetleme görevinin yanı sıra daha birçok mali görevle yükümlü tutulduktanndan dolayı başarılı olamamışlardır. Sultan Abdülaziz'in 1862 tarihinde yayınladığı Hattı Hümayun'da zamanın Maliye Nazın'ndan alınmasını istediği tedbirlerden dolayı görevi denetlemek olan bir kurumun kurulmasının gerekliliği anlaşılmıştır. Osmanlı Sultanı'na sunulan 29 Mayıs 1862 tarihli arz tezkeresi ile mali konuların düzenlenmesi için, devletin gelirinden fazla harcama yapmaması, dairelerce yapılan harcamalann yıl sonlarında muha.sebeden sorumlu memur tarafından hesabının verilmesi ve bunun sağlanması için her devlette olduğu gibi hesapların bir yüce mahkeme tarafından incelenmesi gerektiği belirtilerek, Divan-ı Muhasebe adıyla bir kurumun kurulması önerilmiş, 29 Mayıs 1862 tarihinde de arz tezkeresi kabul edilmiştir. Divan-ı Muhasebat 1876 yılında ilan olunan Kanunu Esasi'nin I 05-107'nci maddelerinde yer alarak ilk kez anayasal kuruluş niteliğini kazanmış ve Sultan Il. Abdülhamit döneminde daha etkin bir rol oynamıştır.

Divan-ı Muhasebat, Anayasa temelli bir kuruluş olması ve gücünü buradan alması netices-inde Osmanlı devlet teşkilatı içerisinde kendine saygın bir konum elde etmiştir. Mali denetim alanında bütün gücü elinde bulunduran Divan-ı Muhascbat, Osmanlı Devleti'nin sıkıntılı olduğu dönemlerde üzerine düşen görevi Iftyıklyla yerine getirmiştir.

Bu kitap, 1862 ile 1908 arasındaki Divan-ı Muhascbat tarihini ve bu kurumun gerçekleştirdiği mali denetimi ele almaktadır.